Αριστείο Μποδοσάκη 2024 | Θετικές Επιστήμες
Η Χρύσα Κουβελιώτου είναι Καθηγήτρια Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής του Columbian College of Arts and Sciences, The George Washington University, Ουάσινγκτον DC (ΗΠΑ). Το ερευνητικό της έργο επικεντρώνεται στα μεταβατικά αστροφυσικά φαινόμενα υψηλών ενεργειών. Οι δύο θεμελιώδους σημασίας ανακαλύψεις της είναι: (α) Η διτροπικότητα διαρκείας (duration bimodality) των εκλάμψεων ακτίνων γ (Gamma Ray Bursts, οι πλέον φωτεινές εκρήξεις ακτίνων γ στο Σύμπαν, το 1993), που συνδέονται με τις συγχωνεύσεις (mergers) και τις καταρρεύσεις (collapsars) αστέρων, και (β) τα μάγναστρα (magnetars, αστέρες νετρονίων με ακραία μαγνητικά πεδία), τα οποία ανακάλυψε το 1998. Έχει επίσης δημοσιεύσει εργασίες για τα διπλά συστήματα εκπομπής ακτίνων Χ (X-ray binaries), τις ηλιακές εκρήξεις (solar flares) και τη συγχώνευση γαλαξιακών νεφών (merging galaxy clusters).
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953 και είναι απόφοιτος του Αρσακείου Γυμνασίου (1971). Σπούδασε Φυσική στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, από όπου αποφοίτησε το 1975. Το 1977 έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (Master of Science) στην Αστροφυσική από το Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ (Ην. Βασίλειο) και, στη συνέχεια, διδακτορικό (Ph.D.) από το Technical University of Munich και το Max-Planck Institute of Extraterrestrial Physics της Γερμανίας, το 1981. Αμέσως μετά προσελήφθη στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από όπου παραιτήθηκε το 1994 για να εργαστεί στο Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Marshall της NASA, στο Huntsville της Alabama (ΗΠΑ). Εργάστηκε αρχικά με σύβαση με τη NASA, έως ότου έλαβε την Αμερικανική υπηκοότητα (2002) και εντάχθηκε στη NASA ως δημόσιος υπάλληλος, στην ανώτατη υπαλληλική βαθμίδα (GS 15-10). Το 2013 έγινε Senior Technologist (ST) στον τομέα της Αστροφυσικής Υψηλών Ενεργειών (Senior Executive core). Τον Φεβρουάριο του 2015, συνταξιοδοτήθηκε από τη NASA και εντάχθηκε στο George Washington University, στην Ουάσινγκτον DC, ως τακτική καθηγήτρια Αστροφυσικής. Διετέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος (2020-2023) και σήμερα βρίσκεται σε εκπαιδευτική άδεια ενός έτους.
Η Δρ. Κουβελιώτου υπήρξε principal investigator και co-investigator σε μεγάλο αριθμό ερευνητικών έργων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, εξασφαλίζοντας χρηματοδότηση άνω των 3,0 εκατ. δολαρίων. Είναι ιδρυτικό μέλος πολλών επιστημονικών συνεργασιών σε παγκόσμιο επίπεδο, μεταξύ των οποίων ένα δίκτυο ερευνητικής κατάρτισης ύψους 1,7 εκατ. ευρώ στην Ευρώπη και η (πολυεθνική) συνεργασία GRACE για την οπτική παρακολούθηση των Εκλάμψεων Ακτίνων Γ (Gamma-Ray Bursts, GRB) σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο (ESO). Είναι affiliate scientist των αποστολών NASA/Swift και Fermi/GBM, και συμπρόεδρος της ομαδας Έρευνας του Gamow Explorer που θα προταθεί στο επόμενο πρόγραμμα Small Explorer της NASA (SMEX).
Η Δρ. Κουβελιώτου έχει στο ενεργητικό της 493 επιστημονικές εργασίες δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά μετά από κρίση (εκ των οποίων 44 στο Nature και 23 στο Science) με Hirsh-index = 102 (ADS). Έχει συν-επιμεληθεί 3 βιβλία, μεταξύ των οποίων και τον τόμο “Gamma-Ray Bursts” (Cambridge University Press, Δεκέμβριος 2012). Συγκαταλέγεται στους 250 ερευνητές με τις περισσότερες αναφορές παγκοσμίως στην επιστήμη του διαστήματος (έχοντας καταλάβει κατά καιρούς την 6η, 8η και 10η θέση), με συνολικό αριθμό 49.000 αναφορών και 412.837 αναγνώσεων (ADS, μόνο για δημοσιεύσεις μετά από κρίση).
Η Δρ. Κουβελιώτου έχει διατελέσει κριτής σε αστρονομικά επιστημονικά περιοδικά, panelist σε Επιτροπές, καθώς και μέλος Επιτροπών Αξιολόγησης και επίβλεψης διδακτορικών διατριβών στις ΗΠΑ και διεθνώς. Το 2013, της ζητήθηκε από την Επιστημονική Επιτροπή του NASA Advisory Council να προεδρεύσει ομάδας εργασίας για τον οδικό χάρτη για το μέλλον της Διεύθυνσης Επιστημονικών Αποστολών του Τμήματος Αστροφυσικής της NASA. Η ομάδα ολοκλήρωσε το έργο της εντός οκτώ μηνών, υποβάλλοντας την έκθεση με τίτλο “Enduring Quests – Daring Visions (NASA Astrophysics in the Next Three Decades)”.
Η Δρ. Κουβελιώτου έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων τα Rossi, Descartes, Heineman και SHAW prizes, καθώς και με τον Σταυρό του Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής της Ελλάδος, για την αριστεία στην επιστήμη.
Είναι μέλος της US National Academy of Sciences, της US Academy of Arts and Sciences, ξένη εταίρος της Royal Dutch Academy of Sciences και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Έχει ανακηρυχθεί Επίτιμη Διδάκτωρ του University of Sussex (Ην. Βασίλειο) και του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ (Ολλανδία).
