Η κ. Κωνσταντίνα Νικήτα, Καθηγήτρια στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ, που τιμήθηκε με το επιστημονικό βραβείο του Ιδρύματος Μποδοσάκη το 2003 στον τομέα της «Έρευνας και των εφαρμογών της Πληροφορικής στην Ιατρική», εστιάζει την ερευνητική της δραστηριότητα στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία στον τομέα της υγείας. «Μέσα από την αλληλεπίδραση και την ώσμωση μεταξύ των επιστημών, με φρέσκιες ιδέες από χαρισματικούς νέους ερευνητές, προκύπτουν όλα τα καινούρια και σημαντικά πράγματα σήμερα», λέει η ίδια.
Το 2003 τιμηθήκατε με το επιστημονικό βραβείο του Ιδρύματος Μποδοσάκη στον τομέα των Εφαρμοσμένων Θετικών Επιστημών. Ποια ήταν μέχρι τότε η συνεισφορά σας στον χώρο της έρευνας;
Είχα ασχοληθεί κυρίως με τη μελέτη των αλληλεπιδράσεων της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας με βιολογικούς ιστούς σε δύο βασικούς άξονες: αφενός σχετικά με θέματα ασφάλειας της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και των πιθανών αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία του ανθρώπου από τη χρήση τερματικών συσκευών κινητών επικοινωνιών και αφετέρου με την αξιοποίηση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας για την ανάπτυξη συστημάτων υπερθερμίας για καρκινικούς όγκους. Κάτι πρωτοποριακό σε παγκόσμιο επίπεδο, που ξεκίνησε να αναπτύσσεται στο πλαίσιο της μεταδιδακτορικής μου έρευνας σε συνεργασία με την Πανεπιστημιακή Χειρουργική Κλινική στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Αθήνας, ήταν η εφαρμογή της μεθόδου της διεγχειρητικής υπερθερμίας στον καρκίνο του παγκρέατος.
Επιπλέον, είχα σχοληθεί με την ανάπτυξη συστημάτων υπολογιστικής υποστήριξης κλινικών αποφάσεων που αφορούν στη διαγνωστική ή στη θεραπευτική διαδικασία. Με την ομάδα μου είχαμε αναπτύξει ένα σύστημα για την αυτοματοποιημένη βελτιστοποίηση του σχήματος ινσουλίνης που πρέπει να χορηγείται σε άτομα με διαβήτη, με βάση προηγούμενες μετρήσεις της γλυκόζης αίματος, προηγούμενη λήψη ινσουλίνης, γεύματα, φυσική άσκηση κ.λπ..
Ποια ήταν η σημασία του βραβείου για εσάς;
Είναι μια από τις διακρίσεις που θεωρώ πολύ σημαντικές και πιστεύω ότι δημιούργησε σε μεγάλο βαθμό τις προοπτικές για τη μετέπειτα ερευνητική και ακαδημαϊκή μου πορεία καθώς και για διακρίσεις που ακολούθησαν. Έδωσε την ευκαιρία να γίνει ευρύτερα γνωστή η ερευνητική μου δουλειά τόσο στην Ελλαδα όσο και στο εξωτερικό, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για κάθε νέο επιστήμονα.
Τα αποτελέσματα των ερευνών σας έχουν κλινική εφαρμογή;
Δεν κάνουμε ποτέ έρευνα για την έρευνα. Πάντα επιλέγουμε προβλήματα με κλινικό ενδιαφέρον, προσπαθούμε να αντιμετωπίζουμε πραγματικές προκλήσεις με αντίκτυπο στην υγεία και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Αυτό είναι το κύριο κριτήριο για να επιλέξουμε ένα θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε ερευνητικά. Στο πλαίσιο του Προγράμματος «Αριστεία», για παράδειγμα, αναπτύξαμε μια πρωτότυπη μεθοδολογία κατασκευής πολύ μικρών βιοσυμβατών κεραιών που μπορούν να ενσωματώνονται σε εμφυτεύσιμες στο σώμα διατάξεις και να εξασφαλίζουν επικοινωνία των διατάξεων αυτών με εξωτερικές διατάξεις επίβλεψης και ελέγχου. Μικροσκοπικοί βιοαισθητήρες συνδυάζονται με κεραίες, δίκτυα ασφαλούς επικοινωνίας και ολοκληρώνονται σε φορετά ή εμφυτεύσιμα συστήματα παρέχοντας τη δυνατότητα παρακολούθησης φυσιολογικών παραμέτρων και συνεχούς εποπτείας της λειτουργίας ζωτικών οργάνων, π.χ. της γλυκόζης αίματος, της ενδοκράνιας πίεσης. Η έρευνα και ανάπτυξη σε αυτό τον τομέα έχει οδηγήσει στη δημιουργία του κλάδου της ηλεκτρονικής και κινητής υγείας, ενός ολόκληρου καινούργιου κλάδου που έχει ανοίξει νέους ορίζοντες στην εξατομικευμένη πρόληψη, διαχείριση και θεραπεία νόσων, συμβάλλοντας παράλληλα στη βιωσιμότητα των σύγχρονων συστημάτων υγείας, με μείωση του κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.
Επίσης, στον τομέα της υποστήριξης διαγνωστικών και θεραπευτικών αποφάσεων ερευνήσαμε τρόπους για να μπορούμε με μια φθηνή εξέταση να προβλέπουμε τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου σε άτομα με αθηρωμάτωση της καρωτίδας. Η αθηρωσκληρωτική νόσος της καρωτίδας αποτελεί τη συχνότερη αιτία αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων που με τη σειρά τους ευθύνονται για 8-11% των θανάτων στην ΕΕ και 14% των θανάτων στην Ελλάδα. Ξεκινώντας από την εικόνα του υπερήχου, και αξιοποιώντας βιοχημικούς δείκτες και κλινικά δεδομένα, το σύστημα υπολογίζει χαρακτηριστικά της κίνησης του αγγείου και της σύστασης της πλάκας, χρησιμοποιώντας προηγμένες μεθοδολογίες ανάλυσης εικόνας, όρασης υπολογιστών, εξόρυξης δεδομένων και τεχνητής νοημοσύνης. Μέσα από την ανάλυση των δεδομένων εκατοντάδων ασθενών, έχουμε καταφέρει να εξαγάγουμε δείκτες που ποσοτικοποιούν τον κίνδυνο ρήξης της αθηρωματικής πλάκας, και άρα τον κίνδυνο πρόκλησης εγκεφαλικού επεισοδίου. Σήμερα, το σύστημα αυτό είναι εγκατεστημένο σε νοσοκομεία και ιδιωτικές κλινικές στην Ελλάδα και χρησιμοποιείται στη διάγνωση και στην υποστήριξη της επιλογής θεραπείας (επιλογή χειρουργικής ή συντηρητικής αγωγής).
Είναι εύκολο να κάνει κανείς έρευνα στην Ελλάδα σήμερα;
Οι κύριες διαχρονικές δυσκολίες της ελληνικής πραγματικότητας είναι αφενός η έλλειψη εθνικής στρατηγικής για την ανάπτυξη της έρευνας και αφετέρου η υποχρηματοδότηση. Κάτι που μας δυσκολεύει εξαιρετικά είναι ότι ουσιαστικά λειτουργούμε σε ένα περιβάλλον που δεν είναι καλά οργανωμένο. Ωστόσο πιστεύω ότι υπάρχει πολύ υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό με εξαιρετικές ικανότητες που καταφέρνει να ξεπερνά τις δυσκολίες και να διακρίνεται σε διεθνές επίπεδο. Αυτό, συνεχίζει να συμβαίνει ακόμα και τα τελευταία χρόνια, παρά τις ανυπέρβλητες δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε λόγω της παντελούς απουσίας εθνικής χρηματοδότησης, μέσω της επιτυχούς διεκδίκησης και ανάληψης διεθνών ανταγωνιστικών προγραμμάτων. Τελευταία, όμως, παρατηρείται αθρόα έξοδος του επιστημονικού και ερευνητικού δυναμικού της χώρας, γεγονός που σταδιακά καθιστά τα εργαστήριά μας ουσιαστικά φτωχά.
Τι σας γοητεύει περισσότερο στη δουλειά σας;
Με γοητεύει ως στόχος η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία στον τομέα της υγείας. Νιώθω πραγματικά ευτυχής γιατί στην καθημερινότητά μου είχα και συνεχίζω να έχω την ευκαιρία να περιστοιχίζομαι από ταλαντούχους νέους επιστήμονες. Μέσα από την αλληλεπίδραση και την ώσμωση μεταξύ των επιστημών, με φρέσκιες ιδέες από χαρισματικούς νέους ερευνητές, προκύπτουν όλα τα καινούρια και σημαντικά πράγματα σήμερα. Για παράδειγμα, χωρίς την τεχνολογία, δεν θα μπορούσε να έχει αποκρυπτογραφηθεί το ανθρώπινο γονιδίωμα, δεν θα μπορούσαν να έχουν υπάρξει απεικονιστικά συστήματα όπως το MRI, ούτε θα υπήρχε η δυνατότητα να κάνουμε εγχειρήσεις με ελάχιστα επεμβατικό τρόπο – λαπαροσκοπικά κ.λπ.. Όλες αυτες οι εξελίξεις έχουν επιφέρει επαναστατικές αλλαγές στον τρόπο άσκησης της ιατρικής σήμερα. Ένα καινούριο θέμα με το οποίο ασχολούμαστε τον τελευταίο χρόνο σε συνεργασία με ομάδα οφθαλμιάτρων και μηχανικών από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας (USC) είναι ένα εμφύτευμα αμφιβληστροειδούς -το μοναδικό που έχει πάρει έγκριση FDA- το οποίο μπορεί να επαναφέρει σε ένα βαθμό την όραση σε τυφλά άτομα. Πώς γίνεται αυτό; Εμφυτεύοντας μικροσκοπικά ηλεκτρόδια στον αμφιβληστροειδή, και χρησιμοποιώντας μια μικροσκοπική κάμερα που τοποθετείται στα γυαλιά του ασθενούς. Η εικόνα που λαμβάνεται από την κάμερα μετατρέπεται σε σειρά ηλεκτρικών παλμών που εκπέμπονται ασύρματα στα ηλεκτρόδια στην επιφάνεια του αμφιβληστροειδούς. Οι παλμοί ερεθίζουν τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς, προκαλώντας την αντίληψη των μεταβολών φωτεινότητας στον εγκέφαλο. Η γεφύρωση της ιατρικής επιστήμης και της μηχανικής για την αποκατάσταση της όρασης αποτελεί ένα πολύ ελκυστικό πεδίο έρευνας για εμένα αυτή την περίοδο.
Σύντομο βιογραφικό
Η Κωνσταντίνα (Νάντια) Νικήτα γεννήθηκε στην Τρίπολη και αποφοίτησε από το Γ’ Λύκειο Τρίπολης. Πήρε το δίπλωμα του ηλεκτρολόγου μηχανικού και του διδάκτορα μηχανικού από το ΕΜΠ. Το 1993 ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1996 εκλέχθηκε επίκουρος καθηγήτρια στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ και από το 2005 είναι καθηγήτρια στην ίδια σχολή, όπου διευθύνει το Εργαστήριο Κινητών Επικοινωνιών καθώς και τη Μονάδα Βιοϊατρικών Προσομοιώσεων & Απεικονιστικής Τεχνολογίας. Από το Σεπτέμβριο 2015, είναι Επισκέπτρια Καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή και τη Σχολή Μηχανικών του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας (USC). Έχει διατελέσει μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), του Διεπιστημονικού Οργανισμού Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης (ΔΟΑΤΑΠ) και του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ), αντιπρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Ένωσης Ηλεκτρολόγων & Ηλεκτρονικών Μηχανικών (ΙΕΕΕ) καθώς και Αναπληρωτής Πρόεδρος της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, ΕΜΠ. Είναι Founding Fellow της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βιοϊατρικής Μηχανικής και Επιστήμης (European Association of Medical and Biological Engineering and Science – EAMBES), Fellow του Αμερικανικού Ινστιτούτου Ιατρικής και Βιολογικής Μηχανικής (American Institute of Medical and Biological Engineering – AIMBE), Senior member του Ινστιτούτου Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών (IEEE), μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας και του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών. Επιπλέον, η Κ. Νικήτα είναι μέλος της Εθνικής Επιτροπής Δεοντολογίας καθώς και Founding Chair και Ambassador του ελληνικού τμήματος ΙΕΕΕ – Engineering in Medicine and Biology Society. Πλήρες βιογραφικό: http://www.biosim.ntua.gr/el/node/1085
